مرغداری، کسب‌وکاری پر ریسک با درآمدی متوسط

فهیمه اکبری صحت: در روزهایی که چرخ تولید می‌لنگد و داشتن یک کارگاه تولیدی برای بخش خصوصی نوعی افسانه به شمار می‌رود، کم نیستند فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف و جوانانی که قرار را بر فرار ترجیح می‌دهند و در تلاش‌اند تا واحد بسیار کوچک برای خود دست‌وپا کرده و وارد میدان تولید شوند.
به گزارش تجارت‌نیوز، یکی از واحدهای صنعتی و نیمه‌صنعتی که طرفداران بسیاری دارد اما خطر ورشکستگی همیشه آن را تهدید می‌کند داشتن یک مرغداری است.
در سال‌های پایانی دهه شصت و اوایل دهه هفتاد مرغداری کسب‌وکاری پررونق و سودآور بود اما در سال‌های پایانی دهه هفتاد تبدیل به یک شغل پر ریسک و همواره زیان ده شد و کم‌کم پای بخش خصوصی از میدان تولید این محصولات به در شد. چندی است هم‌زمان با رشد فارغ‌التحصیلان این رشته نوای احیای این کسب‌وکار به گوش می‌رسد اما با توجه به شرایط موجود دامنه ریسک بالایی در این کسب‌وکار وجود دارد که گاهی به همان شکست‌های پایانی دهه هفتاد بازمی‌گردد.
یکی از کارهایی که برای جلوگیری از ورشکستگی و شکست در راه‌اندازی یک کسب‌وکار می‌توان انجام داد بررسی میزان سرمایه است. این گزارش تلاش می‌کند تا مراحل راه‌اندازی یک مرغداری صنعتی را بیان کند.
شرایط و سرمایه موردنیاز برای مرغداری خانگی با مرغداری صنعتی بسیار متفاوت بوده و ازنظر بازدهی هم تفاوت‌های بسیاری باهم دارند. در وهله اول باید گفت که یک مرغداری موفق و سود ده به‌صورت میانگین باید حدود 15 تا 20 هزار قطعه‌ای باشد.
البته برخی واحدهای صنعتی در شرف تاسیس با سرمایه بسیار اندک و در فضایی مانند تولید خانگی فعالیت می‌کنند که دیگر نمی‌توان آن‌ها را در دسته واحدهای صنعتی سود ده قرارداد. این واحدها در دسته کسب‌وکارهای خانگی و کوچک دسته‌بندی می‌شوند که در بیشتر اوقات کمتر از یک سال عمر می‌کنند. برای داشتن یک واحد صنعتی مرغداری باید ظرفیت 15 تا 20 هزار قطعه‌ای را در نظر گرفت.

سرمایه اولیه: بررسی میزان سرمایه اولیه برای راه‌اندازی کسب‌وکار؟ این سرمایه در چه بخش‌هایی هزینه می‌شود؟ تجهیزات موردنیاز این کسب‌وکار چه میزان از سرمایه را از آن خود می‌کنند؟

امکانات سخت‌افزاری این کسب‌وکار به نسبت در دسترس‌تر و باقیمت بهتری ارائه می‌شود. هر واحد صنعتی نیاز به امکانات ضروری همچون آب، برق و گاز دارد که بسته به این‌که واحد صنعتی در یک شهرک صنعتی احداث شود یا این‌که در خارج از شهر باشد، متفاوت است.
برای پرورش و نگهداری مرغ سالن‌های بسته نیاز اصلی است این سالن‌ها اکثرا بدون پنجره و به‌صورت کاملا بسته طراحی می‌شوند. مصالح به کار گرفته‌شده در اکثر مواقع بلوک‌های بتنی است که نسبتا ارزان‌قیمت و با کیفت مناسبی هم ارائه می‌شود.
ابزارآلات گرمایشی و سرمایشی و تکنولوژیک (ماشین‌آلات) از دیگر ملزومات احداث آن است. همه این امکانات بسیار هزینه‌بر هستند و عدم تهیه هرکدام از آن‌ها ایجاد واحد صنعتی را متوقف می‌کند. هرچند قبل از عملیات کلنگانی، نیاز به گرفتن مجوزهایی است که در بعضی واحدها هزینه کسب آن‌ها بسیار زیاد است؛ مثلا مجوز یک واحد مرغداری صنعتی ۲۰ هزار قطعه‌ای ۲ تا ۳ میلیون تومان هزینه دارد.
هر واحد صنعتی بسته به نوع تولید و حجم تولیدات، به مقداری زمین نیاز دارد. به‌عنوان‌مثال اگر کسی بخواهد یک واحد مرغداری صنعتی احداث کند، حتما باید در خارج از شهر زمین تهیه کند و دیگر اینکه به مراجعه‌کنندگانی که کمتر از ۱ هکتار زمین داشته باشند، اصلا مجوز داده نمی‌شود.
۱ هکتار زمین در اطراف یک شهرستان، حداقل ۴۰ میلیون تومان هزینه دارد. البته این هزینه در شهرستان‌های اطراف تهران مانند ملارد، شهریار، کرج و… بسیار متفاوت است. یک زمین یک هکتاری در ملارد نزدیک به 50 میلیون، در شمال کشور حدود 100 میلیون و در شهری مانند اراک نزدیک به 12 میلیون تومان خریدوفروش می‌شود. یک هکتار دقیقا زمینی متناسب با پرورش 20 هزار قطعه مرغ است و در کمتر از این میزان نمی‌توان فعالیت انجام داد.
نکته قابل‌توجه در این میان حوالی و اطراف زمین انتخاب‌شده است. مرغداری را نمی‌توان در یک زمین نزدیک تپه‌های آشغالی و محیط‌های آلوده بنا کرد، البته شرایط دیگری مانند داشتن فاصله یک کیلومتری با مرکز نگهداری دام، داشتن فاصله 2 کیلومتری با مرکز نگهداری ماکیان و دام گوشتی و داشتن فاصله 2 تا 3 کیلومتری با منطقه مسکونی از دیگر شرایط زمین مناسب برای مرغداری است.
اگر سرمایه موردنیاز خرید زمین یک هکتاری برای مرغداری را به‌صورت متوسط 50 میلیون تومان در نظر بگیریم سرمایه دیگری برای ساخت زمین موردنیاز است. برای پرورش و نگهداری مرغ سالن‌های بسته نیاز اصلی است این سالن‌ها اکثرا بدون پنجره و به‌صورت کاملا بسته طراحی می‌شوند. مصالح به کار گرفته‌شده در اکثر مواقع بلوک‌های بتنی است که نسبتا ارزان‌قیمت و با کیفت مناسبی هم ارائه می‌شود.
هدف اصلی استفاده از بلوک‌های بتنی سرعت در کار ساخت و کاهش هزینه‌ها است. برای جابه‌جایی هوا در سالن‌های نگهداری هواکش‌های بزرگ تعبیه می‌شود که اکسیژن موردنیاز فضا را تامین می‌کند. مرغداری‌ها اصولا بدون پنجره هستند و سیستم تهویه آن‌ها از طریق دستگاه‌های هواکش تأمین می‌شود.
یک واحد مرغداری ۲۰ هزار قطعه‌ای احتیاج به ۲ سوله حدودا ۴۵ در ۱۵ متری دارد که برای ساخت هرکدام از آن‌ها حداقل باید ۱۳۰ میلیون تومان هزینه کرد. علاوه بر سوله‌ها باید برای واحد صنعتی یک یا چند انبار در نظر گرفت که معمولا هزینه آن از سوله کمتر است. در مرغداری‌ها گازوئیل و گاز به‌عنوان سوخت اصلی به کار گرفته می‌شوند.
این آبخوری‌ها قبل از جوجه ریزی بایستی با آب تمیز پرشده و درجه حرارت آب آبخوری‌ها باید حدود 15 ـ 10 درجه سانتی‌گراد باشد.
اگر گازوئیل به‌عنوان سوخت به کار گرفته شود یک تانکر 36 لیتری موردنیاز است که نزدیک به 5 میلیون تومان قیمت دارد. با توجه به اینکه مرغداری باید یک فضای گرم و شرجی داشته باشد در زمستان به سوخت بیشتری نیاز است که میانگین آن برای هر دوره ۵۵ روزه ۳۶ هزار لیتر گازوئیل است. تامین گازوئیل در مقطعی از زمستان دشوار است؛ اما اگر در سیستم مرغداری از گاز کشی استفاده شود نزدیک به 25 میلیون هزینه گاز کشی دارد. درست است هزینه اولیه گازوئیل کمتر است اما در مقاطعی از زمستان گازوئیل جوابگوی نیاز مرغداری نبوده و همچنین تأمین آن با مشکل روبه‌روست. از سوی دیگر گازوئیل باقیمت بسیار بالایی خریداری‌شده و جابه‌جایی آن بسیار دشوار است که هزینه‌های حمل‌ونقل را بالا می‌برد. درنتیجه سیستم گاز کشی در بلندمدت به‌صرفه‌تر است.
یکی دیگر از بخش‌های سرمایه‌بر واحد صنعتی تامین برق و آب موردنیاز آن است. از آنجایی‌که یک واحد مرغداری در خارج از شهر راه‌اندازی می‌شود و در بیشتر مواقع زمین‌های در نظر گرفته‌شده از حق آب و برق محروم هستند دریافت امتیاز آب و برق یک هزینه به نسبت زیاد بر دوش سرمایه‌گذار، می‌گذارد.
سرمایه‌گذار باید تیرهای برق و کابل و سیم و دیگر ملزومات را خریداری کند. گاهی هزینه تامین این موارد به بیش از 50 میلیون تومان هم می‌رسد. با توجه به اینکه برای هر 100 مترمربع یک تیر برق نیاز است هزینه‌های تامین آن بسیار بالا است. البته راه‌حل این موضوع اشتراک‌گذاری هزینه‌ها با زمین‌های اطراف است. ممکن است در اطراف یک مرغداری یک واحد صنعتی دیگری که نیاز به برق و آب دارد فعالیت کند، می‌توان با اشتراک‌گذاری هزینه‌ها یک منطقه را تجهیز کرد.
قیمت دان خوری بشقابی متری 55000 تومان که در سیستم مرغداری هر یک متر بشقاب دان خوری برای 50 مرغ گوشتی به کار گرفته می‌شود.
در شهرک‌های صنعتی، دیگر چنین مشکلی وجود ندارد و قبلا شرکت آن را وصل کرده است که همین امر می‌تواند یک مزیت باشد. هر واحد صنعتی به آب هم نیاز دارد که اگر از طریق لوله‌کشی شهری بتوان به دست آورد، هزینه آن بسیار پایین‌تر است و باید فقط هزینه لوله‌کشی را داد و یا عوارضی هم پرداخت کرد؛ اما معمولا واحدها برای تهیه آب به حفر چاه اقدام می‌کنند که گرفتن مجوز چاه بسیار سخت است و در بسیاری از مناطق به‌خصوص مناطق مرکزی کشور، به علت پایین بودن سفره‌های زیرزمینی مجوز داده نمی‌شود. کندن چاه برای یک واحد مرغداری در استانی مانند تهران و یا اصفهان که دسترسی به آب سخت‌تر است نزدیک به ۱۰ میلیون هزینه برمی‌دارد. پس از تجهیز سالن باید تجهیزات مربوط به جوجه‌کشی مهیا شود. بر اساس استاندارها باید به ازای هر 1000 قطعه جوجه در محدوده مادرهای مصنوعی 10 ـ 8 عدد آبخوری آویز ثابت و 6 عدد آبخوری کمکی کوچک کله‌قندی و یا پلاستیکی، یعنی جمعا 16 ـ 14 عدد آبخوری در نظر گرفته شود.
این آبخوری‌ها قبل از جوجه ریزی بایستی با آب تمیز پرشده و درجه حرارت آب آبخوری‌ها باید حدود 15 ـ 10 درجه سانتی‌گراد باشد. همچنین در سیستم آبخوری نیپل نیز بایستی از آبخوری‌های کمکی استفاده شود.
قیمت دان خوری بشقابی متری 55000 تومان است که در سیستم مرغداری هر یک متر بشقاب دان خوری برای 50 مرغ گوشتی به کار گرفته می‌شود. قیمت آبخوری هم متری 30.000 تومان است که در سیستم مرغداری هر متر آبخوری برای 15 مرغ گوشتی به کار گرفته می‌شود.
در یک کارگاه تولیدی که در هر دوره بیش از 10 هزار قطعه جوجه ریزی می‌کند حدود 5 تا 6 نفر مشغول کار می‌شوند این افراد اصولا تحصیل‌کرده‌های این رشته نیستند.
دستگاه آسیاب میکسر یکی دیگر از تجهیزات موردنیاز است که انواع دانه‌ها را ترکیب کرده و غذای موردنیاز برای رشد مرغ‌ها را تهیه می‌کند این دستگاه بین 10 تا 12 میلیون تومان قیمت دارد. هواکش و سیستم تهویه هم نیاز اصلی مرغدارها است که هر هیتر حدود 3 میلیون قیمت دارد. برای یک فضای 10 هزار متری سه هیتر موردنیاز است. قیمت هر هواکش یک‌میلیون تومان است که برای یک سالن ده هزار متری سه هواکش موردنیاز است. پس تجهیز سالن نوبت به جوجه ریزی می‌رسد تأمین نیازهای بهداشتی و درمانی مرغ‌ها یک اصل به شمار می‌رود.
برای هر جوجه به‌صورت متوسط هزار تومان هزینه بهداشت و درمان می‌شود. هر کیلو خوراک طیور حدود 1500 تومان قیمت دارد. که هر مرغی حدوداً 5 کیلو در طول دوره خوراک دارد.

چالش‌ها و ریسک‌ها: کسب‌وکار با چه چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو است؟ صاحب کسب‌وکار چه ریسک‌هایی را باید به جان بخرد؟ این ریسک‌ها چگونه برطرف می‌شود؟

یکی از مشکلاتی که مرغداری‌ها را به سمت تعطیلی می‌کشاند، از دست رفتن دست جمعی جوجه‌ها است. با توجه به اینکه رطوبت یک نیاز اصلی برای مرغ به شمار می‌رود. راه‌اندازی مرغداری در هر نقطه از کشور توجیه اقتصادی ندارد. مرغ‌ها ممکن است به دلیل نبود رطوبت کافی و دمای پایین و یا آلودگی هم از بین بروند.
رطوبت نسبی سالن باید 70 ـ 50 درصد باشد، رطوبت سالن باعث حفظ کیفیت بستر شده و از خشک شدن زیاد بستر و ایجاد گردوغبار جلوگیری می‌کند. رطوبت بالاتر را باید با افزایش تهویه کاهش داد.
افزایش تهویه باعث از دست رفتن گرما و صرف هزینه اضافی است. ایجاد رطوبت نسبی بالاتر برای جوجه یک‌روزه استرس جابجایی جوجه از جوجه‌کشی تا مزرعه را کاهش داده و رطوبت کمتر، شانس دهیدراته شدن جوجه را افزایش می‌دهد. به همین دلیل است که شهرهای شمالی کشور بهترین نقطه برای پرورش مرغ هستند.
عدم بازگشت سرمایه یکی دیگر از مشکلات تولیدکنندگان است. در بیشتر مواقع دو ماه پس از فروش سرمایه بازمی‌گردد. مشکل دیگر هم عدم ثبات بازار است. روزانه قیمت‌های متفاوتی ارائه می‌شود.
برای مثال هم‌اکنون قیمت 4500 تومان است درحالی‌که 15 روز پیش 5400 تومان بود. این باعث می‌شود که تولیدکننده شناخت کافی نسبت به بازگشت سرمایه خود نداشته باشد و نداند بازگشت سرمایه ده‌درصدی است یا 20 درصدی و گاهی نمی‌توان ضرر و زیان و یا سود را پیش‌بینی کرد. شرایط را به‌نوعی قمار گونه کرده است. اگر کشتارگاه‌ها مرغ‌ها را به‌صورت نقدی از مرغداران خریداری کنند میزان ریسک‌های تولیدکننده‌ها بسیار کمتر می‌شود.
گاهی پرداخت مطالبات مرغداران از سوی کشتارگاه‌ها به بیش از سه ماه می‌رسد درحالی‌که این پول باید صرف خرید جوجه و تامین مواد موردنیاز آن‌ها شود و این موضوع باعث می‌شود تا مرغداری‌ها دچار زیان‌های بسیاری شوند.

میزان اشتغال‌زایی این کسب‌و‌کار چقدر است؟ این کسب‌و‌کار برای چند نفر و چگونه اشتغال‌زایی می‌کند؟ حاشیه سود آن چقدر است؟

در یک کارگاه تولیدی که در هر دوره بیش از 10 هزار قطعه جوجه ریزی می‌کند حدود 5 تا 6 نفر مشغول به کار می‌شوند. این افراد اصولا تحصیل‌کرده‌های این رشته نیستند بلکه به کمک تجربه می‌توانند در یک واحد مشغول کار شوند. البته مدیر یک واحد تولیدی مرغ باید تخصص و دانش کافی برای پرورش و اداره مرغداری را داشته باشد. در یک مرغداری حدود 3 کارگر ساده، یک کارشناس و یک نگهبان فعالیت می‌کنند.
یک مرغداری موفق اگر هیچ چالش و ریسکی نداشته و با مشکل نقدینگی روبه‌رو نباشد در طول سال 5 مرتبه 10 هزار قطعه جوجه ریزی می‌کند که هرکدام باید 2000 تومان سود می‌دهد در بهترین حالت اگر ثبات بازار وجود داشته باشد و در تهیه مواد اولیه با مشکل روبه‌رو نشود هر قطعه 2000 تومان سود می‌دهد. به عبارتی در هر دوره نهایتا 20 میلیون تومان سود می‌کند.